Το παιδικό πένθος και η αντιμετώπισή του
Mένουμε σπίτι – Κοινωνική Ιστορία
22/11/2020
Πώς η Κρανιο-Ιερή βοηθάει στη ΔΕΠΥ
07/01/2021
Γενικά
Το πένθος είναι μια φυσιολογική συμπεριφορά που έρχεται ως επακόλουθο μιας απώλειας (θανάτου κλπ) κατά την οποία εμφανίζονται συναισθηματικές, ψυχολογικές και σωματικές εκδηλώσεις. Τα παιδιά
πενθούν κατά διαστήματα καθώς δεν μπορούν να αντέξουν τα οδυνηρά συναισθήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τη μια στιγμή να είναι θλιμμένα ή να ξεσπούν σε κλάματα και αργότερα να γελούν και να παίζουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν «ξεπεράσει» το γεγονός.
πενθούν κατά διαστήματα καθώς δεν μπορούν να αντέξουν τα οδυνηρά συναισθήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τη μια στιγμή να είναι θλιμμένα ή να ξεσπούν σε κλάματα και αργότερα να γελούν και να παίζουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουν «ξεπεράσει» το γεγονός.
Ποιες είναι οι ανησυχητικές εκδηλώσεις;
Υπάρχουν ορισμένες εκδηλώσεις από τη μεριά του παιδιού που πενθεί οι οποίες θα πρέπει να ανησυχήσουν έναν ενήλiκα και οι οποίες είναι:
- Η παρατεταμένη απουσία οποιασδήποτε εκδήλωσης θρήνου και η έντονη άρνηση να συζητά για το νεκρό για μεγάλο χρονικό διάστημα με τον οποιοδήποτε.
- Η παρατεταμένη αποχή από το παιχνίδι και από τις σχέσεις με τους συνομηλίκους.
- Οι επίμονες κατηγορίες του παιδιού προς τον εαυτό του ή τους άλλους.
- Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά ή οι επίμονες σκέψεις αυτοκτονίας
- Η πλήρης ταύτιση του παιδιού με το άτομο που πέθανε
- Οι έντονες και παρατεταμένες σωματικές ενοχλήσεις και οι παρατεταμένες διαταραχές στη διατροφή και τον ύπνο (επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες κ.α.).
Για να μπορέσουμε να στηρίξουμε υπεύθυνα και αποτελεσματικά το παιδί, πρέπει πρώτα να επεξεργαστεί συναισθηματικά ο ενήλικας το γεγονός της απώλειας. Θα πρέπει να εντοπίσει κατά πόσο επηρεάζεται από το γεγονός, πόσα αποθέματα διαθέτει, ποια είναι τα όριά του και κατά πόσο είναι σε θέση να στηρίξει και να βοηθήσει αποτελεσματικά το παιδί.
Τι χρειάζεται το παιδί;
Κατά τη διαδικασία του πένθους, το παιδί χρειάζεται:
- Να κατανοήσει ακριβώς τι συνέβη στο αγαπημένο του πρόσωπο και για ποιο λόγο (ειδικά όταν ο θάνατος ήταν αιφνίδιος ή βίαιος). Με την απόκρυψη της πραγματικότητας το παιδί δίνει τις δικές τους ερμηνείες οι οποίες συχνά είναι πιο τρομακτικές από την πραγματικότητα, ενώ πολλές φορές έχει ως αποτέλεσμα να ενοχοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό για την απώλεια. Το ιδανικό είναι ο ζώντας γονιός να εξηγήσει στο παιδί με απλά λόγια τι έχει συμβεί, να του ξεκαθαρίσει ότι ο θανών δε θα επιστρέψει, να το διαβεβαιώσει ότι ο ίδιος δε θα το εγκαταλείψει και να απαντήσει στις ερωτήσεις του παιδιού με σαφήνεια και ειλικρίνεια όσες φορές χρειαστεί. Σημαντικά «εργαλεία» σε αυτό το στάδιο, πέραν από τη
συζήτηση μπορεί να είναι το κολλάζ, η ζωγραφική, η πλαστελίνη, ο πηλός, το συμβολικό παιχνίδι κλπ, μέσα από τα οποία το παιδί θα μπορέσει να οπτικοποιήσει και να κατανοήσει καλύτερα τις πληροφορίες που έχει λάβει ακόμα και αν η ηλικία του είναι πολύ μικρή. - Να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματα που του προκαλεί η απώλεια και να τα εκφράσει. Τα παιδιά εκφράζουν το πένθος τους πιο εύκολα με έργα, καθώς η ικανότητα του λόγου δεν είναι τόσο ανεπτυγμένη. Έτσι εκφράζονται μεσα από το παιχνίδι, τις ζωγραφιές και διάφορες ομαδικές ή ατομικές δραστηριότητες οι οποίες έχουν επιλεγεί με βάση την ηλικία τους. Σημαντικό «εργαλείο» είναι τα παραμύθια, το συμβολικό παιχνίδι, το θεατρικό παιχνίδι, η χρήση γαντόκουκλας, κουκλοθέατρου, η συγγραφή, ο πηλός, η πλαστελίνη ακόμα και η ενασχόληση με κάποιο άθλημα, πάντα ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και την ηλικία του παιδιού, τη νοητική και τη συναισθηματική του ανάπτυξη, την προσωπικότητά του, το περιβάλλον όπου ζει κλπ. Σημαντικό, για να μπορέσει το παιδί να ξεπεράσει την απώλεια είναι το παιδί να μπορέσει να συνειδητοποιήσει τα συναισθήματά του. Τα παιδιά πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχουν, χωρίς να νιώθουν άσχημα ή να ντρέπονται για αυτά. Στόχος της θεραπείας είναι ο εντοπισμός και η επεξεργασία των τραυματικών εμπειριών για να καταλήξει στη λύση του πένθους.
- Το περιβάλλον του να του παρέχει συνεχή στήριξη έτσι ώστε το παιδί να αισθάνεται ότι μπορεί να συνεχίσει τη ζωή του και να επενδύσει σε άλλες σχέσεις. Στο στάδιο αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει καλή συνεργασία ανάμεσα στο γονιό, τα άτομα του κοντινού περιβάλλοντος, τους εκπαιδευτικούς, τους υπεύθυνους στα αθλήματα ή στα hobbies με τα οποία ασχολείται το παιδί καθώς και με τους θεραπευτές του. Οι ενήλικες πρέπει να δίνουν τις ίδιες απαντήσεις κάθε φορά, καλλιεργώντας έτσι το αίσθημα εμπιστοσύνης στο παιδί. Αν πρόκειται για παιδί προσχολικής ηλικίας, ο γονιός πρέπει να το ενημερώνει κάθε φορά που πρέπει να το αποχωριστεί, άσχετα από την απόσταση (π.χ. να ανέβει στην ταράτσα, να πάει στο περίπτερο κλπ) και να μην φεύγει απροειδοποίητα γιατί ο αποχωρισμός κάνει το παιδί να φοβάται για μια επικείμενη διάλυση της σχέσης με το ζώντα γονιό («Θα φύγεις και εσύ και θα με αφήσεις όπως ο μπαμπάς;»), γεγονός το οποίο επιβαρύνει την ψυχοσύνθεση του παιδιού ακόμα περισσότερο. Επιπλέον πρέπει να διατηρηθούν όσο είναι εφικτό οι συνήθειες του παιδιού όπως ήταν πριν την απώλεια αλλά και να ενημερωθεί το παιδί για το τι θα συμβεί από δω και πέρα, για τις συνήθειες που θα παραμείνουν σταθερές, αλλά και για τις αλλαγές που πρόκειται να συμβούν στη ζωή της οικογένειας, εξασφαλίζοντας έτσι ένα αίσθημα σταθερότητας και ασφάλειας (ποιος θα τα φροντίσει, θα τα διαβάσει, ποιος θα αναλάβει τις υποχρεώσεις του θανόντα κλπ).
- Να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου. Επιτρέπουμε στο παιδί να συμμετέχει σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους (επίσκεψη στο μνήμα, μνημόσυνο, κηδεία) εφόσον το επιθυμεί, αφού προετοιμαστεί κατάλληλα και εφόσον υπάρχει ένας ενήλικας που θα μπορέσει να το υποστηρίξει και να ανταπεξέλθει στην κατάσταση αποτελεσματικά αν χρειαστεί. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αποκατασταθεί το χαμένο πρόσωπο στη μνήμη του παιδιού, γεγονός το οποίο μπορεί να επιτευχθεί με το να κοιτάζουν μαζί (ο ζώντας γονέας και παιδί) φωτογραφικά άλμπουμ και βίντεο, να έχουν κορνίζες με φωτογραφίες του θανόντα σε εμφανή σημεία και ο γονέας να διηγείται στο παιδί ιστορίες που αφορούν το χαμένο πρόσωπο.
Ο χειρισμός των παιδιών που πενθούν είναι πολύ σημαντικός για την περαιτέρω ανάπτυξή τους και γι? αυτό είναι απαράιτητο να γίνεται με το σωστό τρόπο. Το περιβάλλον του παιδιού δεν πρέπει να διστάζει
να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για να βοηθήσει τόσο τους ίδιους όσο και το παιδί να αντιμετωπίσει το πένθος μέσα από σωστή καθοδήγηση ή ακόμα και θεραπευτική παρέμβαση.
Βιβλία για το πένθος στα οποία μπορείτε να βρείτε δραστηριότητες και γενικές πληροφορίες σχετικά με το θέμα είναι:
- Baum Heike (2003): «Η Γιαγιά πήγε στον Ουρανό;» εκδ. Θυμάρι
- Bode A., Broere R. (2000): «Παππού θα σε θυμάμαι για πάντα» εκδ. Γλαύκη.
- Harris R., (2003): «Αντίο Ποντικούλη» εκδ. Νίκας, Νέα Παιδεία.
- Έντα Λεσάν: «Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που χάνεται»
- Γιαννικόπουλος Α. (2005): «Όταν ο θάνατος γίνεται λέξεις και χρώματα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία» Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, τευχ. 48, σελ. 76-83.
- Γκρέι Ν. (1999): «Ο Μελένιος και ο Παππούς έφυγε» εκδ. Ψυχογιός
- Κάντζου Ν, Δαμηλάκη Ρ., Λαμπρινέα Ζ, Κανελλόπουλος Γ. (2009): «Ο Κήπος των Συναισθημάτων- 10 θεματικές προσεγγίσεις για το Νηπιαγωγείο». Εκδ. Δίπτυχο
- Λοΐζου Μ, (2002) «Ο αθάνατος Γαϊδαράκος» εκδ. Πατάκη
- Μποζετί Ε., Γκουλφιέ Σ., Τιριέ Α.: «Τα παιδιά στέλνουν μηνύματα με τις ζωγραφιές τους- Ο ρόλος της Παιδικής Ζωγραφιάς στην ανάδειξη και τη λύση των συγκρούσεων».
- Νευροκοπλή Β. (2007): «Αν τ? αγαπάς ξανάρχονται» εκδ. Λιβάνη.
- Τσιάντης Ι (2007): «Πών να μιλήσετε σε ένα παιδί για…» ΕΠΥΨΕ, εκδ. ΚΟΑΝ
Άρθρο από την Γρηγοράκη Βαρβάρα, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια
